Gestacioni dijabetes melitus (GDM) je forma šećerne bolesti koja se prvi put javlja u trudnoći. Najčešće se dijagnostikuje posle 24. nedelje trudnoće a nastaje usled kontra-insulinskog dejstva hormona trudnoće na metabolizam glukoze. Iako je prolazan, ovaj tip šećerne bolesti, ako se ne leči, može da ugrozi zdravlje majke i deteta. Ovaj problem stavlja u fokus i Međunarodna federacija za dijabetes koja 14. novembar, Svetski dan posvećen borbi protiv dijabetesa, obeležava pod sloganom ”Žene i dijabetes - naše pravo za zdravu budućnost” u kome se ističe da je svaka 7 trudnoća ugrožena gestacionim dijabetetsom.
Uzrok nastanka GDM su hormonalane promene tokom trudnoće. Izmenjen metabolizma šećera se javlja u drugoj polovini trudnoće zbog porasta koncentracije hormona posteljice koji antagonizuju dejstvo insulina. Zato se GDM kod trudnica javlje tek od 24. nedelje trudnoće. Posle porođaja metabolizam majke se vraća na nivo pre trudnoće i GDM kod većine žena nestaje šest nedelja posle porođaja.
Ipak, najveći broj trudnica ne oboleva od GDM. Pored izmenjenog hormonskog statusa koji prati svaku trudnoću, nastanaku GDM može da doprinese postojanje bar jednog od sledećih faktora rizika: povećana telesna težina trudnice (BMI > 27 kg/m2 ), postojanje dijabetesa kod roditelja, braće ili sestara, GDM u predhodnoj trudnoći / trudnoćama, težina na rođenju veća od 4500g predhodno rođene dece/deteta, mrtvorođena deca/dete iz predhodnih trudnoća, teške urođene malformacije predhodno rođenog deteta, habitualni pobačaji (više od tri), krupan plod (makrozomija) na ultrazvučnom pregledu, postojanje specifičnih simptoma kod trudnice: gubitak telesne težine bez objašnjivih razloga, pojačana žeđ i učestalo mokrenje.
Dijagnoza GDM se postavlja na osnovu nalaza oralnog testa opterećenja glukozom (oral glucose tolerance test (oGTT). U Evropi se sve veći broj stručnjaka zalaže za sprovođenje rutinskog sistematskog pregleda svih trudnica (screening) u 24. nedelji trudnoće u cilju ranog otkrivanja GDM.
Posledice po majku i dete kod nelečenog GDM
Deca trudnica sa nelečenim GDM su po pravilu krupna, tzv. makrozomija ploda, koja može da komplikuje tok porođaja i uzrokuje povrede ploda, a u kasnijim godinama ova deca imaju povišen rizik za nastanak gojaznosti i/ili dijabetesa nezavisno od genetske predispozicije.Trudnice sa nelečenim GDM imaju učestalije infekcije mokraćnih puteva koje je neophodno lečiti antibioticima, često povišen krvni pritisak, koji ako se ne leči ugrožava zdrvalje i život majke i deteta, a zbog velikog ploda trudnoća se često završava carskim rezom. Posle jedne trudnoće sa GDM postoji duplo veća verovatnoća da se GDM ponovi u svakoj narednoj trudnoći, ali i za pojavu insulin-nezavisnog dijabetesa u narednih deset godina.
Lečenje GDM
Kod 90 odsto trudnica sa GDM adekvatna ishrana je dovoljna tarapija. Kod 10 odsto trudnica je neophodno lečenje insulinom. Oralni dijabetici (tablete protiv šećerne bolesti) su u trudnoći apsolutno kontraindikovani (ne koriste se)!
Ishrana trudnica sa GDM
Ne postoji posebna dijeta za trudnice sa GDM. Nutricionističke preporuke se orjentišu prema vrednosti glikemijskog indeksa (GI) namirnica, koji pokazuje kako uneta hrana utiče na nivo šećera u krvi (glikemiju). Hrana sa niskim GI uzrokuje zanemarljiv porast glikemije i daje dug osećaj sitosti, dok hrana sa visokim GI uzrokuje brz i nagli skok šećera u krvi.
Nutricionističke preporuke za pravilnu ishranu trudnica sa GDM:
- 3-5 manjih obroka dnevno
- hleb i pecivo od punog zrna
- krompir, testeninu i pirinač konzumirati u umerenim količinama: porcija krompira do 200g, testenine i pirinča do 150g
- povrće i salate konzumirati do osećaja sitosti, voće ograničiti na 300 g/dnevno; banane i grožđe izbegavati
- piti najmanje 1,5 litar, optimalno 2 litra, negazirane mineralne vode ili nezaslađene voćne i biljne čajeve. Zaslađene napitke, slatkiše i sveže ceđene sokove izbegavati.
