Neuredna stolica i zatvor (opstipacija) su u današnje vreme postali gotovo uobičajeni. Oko trećine populacije redovno pati od ovog neprijatnog poremećaja koga često prati osećaj težine i bolova u stomaku, nadimanje i gasovi. Problem se pogoršava sa godinama i češći je kod žena nego kod muškaraca.
Mada uzroci nastanka opstipacije mogu biti različiti, ona se najčešće javlja kao posledica neredovne i nezdrave ishrane, nedovoljnog unosa tečnosti i nedovoljne fizičke aktivnosti. Opstipacijom se smatra pražnjenje creva ređe od 3 puta nedeljno i gotovo je redovno prate tvrda stolica, napori pri pražnjenju i osećaj pritiska i nepotpunog pražnjenja creva. Pojava zatvora obično ne predstavlja ozbiljno stanje i najčešće nema potrebe odmah posegnuti za laksansima, jer prirodna sredstva za regulisanje varenja mogu biti dovoljna za rešavanje problema. Uravnotežena ishrana pomaže prevenciji i ublažava zatvor: celulozna vlakna, prisutna u namirnicama biljnog porekla, stimulišu varenje i crevnu peristaltiku, unos tečnosti povećava ukupnu masu crevnog sadržaja i refleksno podstiče pokretanje creva na rad i pražnjenje, a fizička aktivnost u trajanju od najmanje pola sata dnevno takođe prirodno stimuliše rad creva.
Ukoliko se i pored primene ovih mera ne uspostavi redovno pražnjenje creva, postoji čitav niz biljnih preparata koji mogu pomoći u regulisanju stolice i protiv zatvora. Kao aktivni sastojak ovih proizvoda često se upotrebljava kora krušine.
Krušina (Frangula alnus Mill., Rhamnaceae) je žbun ili nisko drvo sa sivosmeđom korom, široko ovalnim listovima i belim cvetovima koji su pojedinačni ili sakupljeni u štitastim cvastima u pazuhu listova. Rasprostranjena je po čitavoj Evropi i severozapadnoj Aziji. Raste po vlažnim šumama, lugovima, pored reka i potoka.
Kao biljna lekovita sirovina koristi se osušena kora (Frangulae cortex) skinuta sa debljih grana i mlađih stabala samonikle krušine. Može se upotrebljavati tek posle stajanja od godinu dana ili posle zagrevanja na 100 0C tokom jednog sata, jer upotreba sveže kore dovodi do jakih povraćanja i proliva praćenih grčevima.
Kora krušine je priznata kao pouzdan laksans. Njeni aktivni sastojci izazivaju pojačanu pokretljivost debelog creva i menjaju propustljivost zida creva za vodu i elektrolite. Na taj način izazivaju se refleksne kontrakcije muskulature i pražnjenje creva. Koristi se sama ili, još češće, kao sastojak različitih čajnih mešavina za izazivanje stolice kod zatvora, hemoroida, analnih fisura i drugih oboljenja kad se želi lakše pražnjenje creva sa mekom stolicom. Ekstrakti kore krušine sa definisanim sadržajem aktivnih materija, koriste se za izradu biljnih preparata, najčešće u obliku tableta, kapsula ili dražeja.
Kora krušine i preparati izrađeni od nje primenjuju se samo kod akutnih opstipacija i ne duže od nedelju dana, a ako se ne uspostavi redovna stolica, potrebno je obratiti se lekaru. Ne preporučuje se upotreba kod stomačnih bolova nepoznatog porekla, zapaljenja slepog creva, zapaljenja trbušne maramice, zavezanih creva, čira na želucu i drugih ulceracija digestivnog trakta, za vreme menstruacije, trudnoće i dojenja, a ne sme se davati ni deci mlađoj od 12 godina.
Od neželjenih efekata tokom primene mogu se javiti mučnina, povraćanje i proliv. Kod česte i dugotrajne upotrebe moguće je pojačano izlučivanje vode i kalijumovih soli, a može doći i do gubitka prirodnog refleksa pražnjenja creva i takozvane “lenjosti creva“. Kod dugotrajne primene usled gubitka kalijumovih soli može doći do interakcija sa kardiotoničnim glikozidima i lekovima protiv aritmija. Ne preporučuje se ni istovremena upotreba sa diureticima i kortikosteroidima.
Plod kima (Carum carvi L., Apiaceae) je čest sastojak biljnih preparata koji se preporučuju kod grčeva u gastrointestinalnom traktu i otežanog varenja. Ova biljna sirovina sadrži etarsko ulje karakterističnog mirisa i nagorkog ukusa koje deluje spazmolitično i antibakterijski. Koristi se kao sredstvo za opuštanje grčeva glatke muskulature creva i kao sredstvo za odvođenje gasova (karminativ).
Bilax D® kapsule Instituta za proučavanje lekovitog bilja „Dr Josif Pančić“ sadrže standardizovani suvi ekstrakt kore krušine koji deluje laksantno i etarsko ulje kima koje ispoljava karminativno dejstvo i smanjuje grčeve u digestivnim organima. Zahvaljujući tome, Bilax D® olakšava pražnjenje creva i eliminaciju gasova, pa se koristi za ublažavanje tegoba kod neuredne stolice i zatvora, a može pomoći i u olakšavanju pražnjenja creva kod hemoroida i drugih bolesti kod kojih je poželjno lakše pražnjenje creva sa mekom stolicom. Preporučuje se uzimanje 1-2 kapsule uveče, pred spavanje, pošto delovanje nastupa 8 do 12 h nakon primene.
